Tarihsel gelişim açısından, 19. yüzyılda ilk önemli değişimini geçiren üniversite kurumunda eğitim faaliyetlerinin yanısıra araştırma işlevi de ikinci bir misyon olarak benimsenmiş, 1980'li yıllar ile birlikte bu dönüşüm üniversitelere özel sektör, yerel ve ulusal paydaşlarla işbirliği içinde toplumsal ihtiyaçlara yönelik çalışmalar yürütmek suretiyle bulundukları bölgelerin sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimine katkı sağlamak şeklinde üçüncü bir misyon ilave ederek devam etmiştir.
Bilgiye dayalı ekonomiye geçiş ile bilgi üretiminin ve kullanımının önem kazanması, üniversitelerin daha girişimci yapılara doğru evrilmesini gerektirmiş ve üniversitelerin bölgesel gelişmede önemli bir aktör olarak yer almasını sağlamıştır. 2000’li yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeye bağlı olarak yerelde bulunan firmaların ve kurumların üniversite gibi araştırma kuruluşlarıyla işbirlikleri önem kazanmıştır. Günümüzde ise dijital teknolojilerdeki gelişmeler iş modellerinde değişikliklere yol açmış ve yeni becerilerin geliştirilmesi ihtiyacı hâsıl olmuştur. Üniversiteler bu noktada yerel kapasitenin geliştirilmesi için önemli bir role sahiptir.
Ülkemizde 2020 yılı itibarıyla 129’u devlet ve 75’i vakıf olmak üzere toplam 204 üniversite bulunmaktadır. Ülke sathında üniversitelerin dengeli dağılımı ile yükseköğretime erişim sorunu büyük oranda giderilmiş olmakla birlikte özellikle yeni açılan üniversitelerde kurumsallaşma ve odaklanma çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi gibi üst politika belgelerinde bu konudaki gereklilik ortaya konmuştur. Bu kapsamda, YÖK Başkanlığı’nın 2015 yılında başlattığı ve 2016 yılında uygulamaya koyduğu “Üniversitelerin Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşması Programı” ile 2006 yılı sonrasında kurulmuş 41 üniversite arasından seçilen üniversitelerin, bulundukları bölgelere katkılarının artırılması ve belirli alanlarda ihtisaslaşması hedeflenmiştir. Program, Türkiye’de bu yönde uygulanacak ilk örnek olması nedeniyle uygulamanın başarısını ve görülebilecek aksaklıkları tespit etmek amacıyla sınırlı sayıda üniversite ile başlamış, sonraki yıllarda kademeli olarak yeni üniversitelerin seçilmesiyle devam etmiştir. Üniversitelerin seçimi; üniversitelerin mevcut kapasitesi, bölgesi ile ilişkisine yönelik seçilen parametreler ve öz değerlendirme raporları dikkate alınarak yapılmıştır.

2016 yılında Bölgesel Kalkınma Odaklı İhtisaslaşacak 5 üniversite ve ihtisaslaşacakları alanlar şu şekilde belirlenmiştir:

•    Bingöl Üniversitesi (Tarım ve Havza Bazlı Kalkınma)
•    Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi (Hayvancılık)
•    Düzce Üniversitesi (Sağlık ve Çevre Teknolojileri)
•    Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi (Tarım ve Jeotermal)
•    Uşak Üniversitesi  (Tekstil, Dericilik ve Seramik)

2018 yılında belirlenen ikinci 5 üniversite ve ihtisaslaşacakları alanlar şu şekildedir:
•    Aksaray Üniversitesi (Spor ve Sağlık)
•    Kastamonu Üniversitesi (Ormancılık ve Tabiat Turizmi)
•    Muş Alparslan Üniversitesi (Hayvancılık)
•    Rize Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi (Çay)
•    Siirt Üniversitesi (Tarım ve Hayvancılık)

2020 yılında belirlenen üçüncü 5 üniversite ve ihtisaslaşacakları alanlar ise şu şekildedir:
•    Kırklareli Üniversitesi (Gıda)
•    Bartın Üniversitesi (Akıllı Lojistik ve Bütünleşik Bölge Uygulamaları)
•    Hitit Üniversitesi (Makine ve İmalat Teknolojileri)
•    Yozgat Bozok Üniversitesi (Endüstriyel Kenevir)
•    Artvin Çoruh Üniversitesi (Tıbbi ve Aromatik Bitkiler)

Üniversitelerin yerel potansiyele dayalı olarak odaklanması, hem üniversitelerin gelişimi hem de bölgesel kalkınma açısından etki yaratabilecektir. Bunun için üniversitelerin yer aldıkları bölgelerdeki kurum ve kuruluşlarla, sektörel paydaşlarla ve diğer aktörlerle işbirliği içinde çalışmalar yürütmesi gerekmektedir. Özellikle bölgesel gelişme politikasının yerelde uygulayıcısı olan kalkınma ajansları ile üniversitelerin bir arada çalışma kültürünü oluşturması büyük önem arz etmektedir.
Bu kapsamda, kalkınma ajansları, bölgesel bilgi birikimleri ile görev bölgelerinde yer alan ihtisas üniversitelerine danışmanlık ve destek sağlamakta; üniversiteler de akademik altyapıları doğrultusunda ajansların faaliyetlerine katkı vermektedir.
Önümüzdeki dönemde bölgesel kalkınma odaklı ihtisas üniversitelerinin bulundukları şehirler ve bölgelerdeki katkısının artırılması için girişimci üniversite yaklaşımıyla, diğer iktisadi aktörlerle birlikte kalkınmayı sürükleyici bir rol oynamaları önem arz etmektedir. Bu doğrultuda, bu üniversitelerin kalkınma ajansları ile işbirliği faaliyetlerinin artırılması hedeflenmektedir.
Daha fazla bilgi için aşağıdaki harita üzerinden tıklayınız.